Social problems and Public Policy
Docent: Prof. J. Arts
Tor Wynant
Studentennummer: 14617919
Word count: 1389
Sinds begin dit schooljaar is het Leersteundecreet ingevoerd in Vlaanderen. Het vervangt het M-decreet, dat sedert 2015 van kracht was. Het vooropgestelde doel van het M-decreet was om kinderen met een beperking meer naar reguliere scholen te kunnen laten gaan, en niet langer automatisch richting het Buitengewoon onderwijs (Buo) te sturen. Een kleine tien jaar later stelt het Leersteundecreet een gelijkaardige prioriteit van inclusie voorop. Maar waarom was er nood aan ander beleid en hoe verschillen ze? Een overzicht.
België kent een lange geschiedenis van gescheiden onderwijs tussen kinderen met en zonder een beperking. Deze gaat terug tot het invoeren van de leerplicht in 1914, waarin speciale klassen voor kinderen met een handicap werden gestipuleerd. Het VN-verdrag van 2006 inzake de rechten van personen met een handicap [i] stelt dat mensen met een beperking kunnen genieten van alle (mensen)rechten die gelden in een land. Soms zijn er hindernissen alvorens men aanspraak kan maken op deze rechten, dan heeft de persoon met een beperking recht op redelijke aanpassingen. Hiervoor werd op 1 september 2015 het Vlaamse Decreet betreffende Maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoefte [ii] (kortweg M-decreet) ingevoerd. De bedoeling was om een inclusiever onderwijssysteem te voorzien zodat alle kinderen hun recht op vrije schoolkeuze konden uitoefenen. Op dat moment had Vlaanderen namelijk het minst aantal leerlingen in inclusief onderwijsonderwijs in de EU (zie Grafiek 1).
De grootste impact van het M-decreet was dat reguliere scholen niet langer zomaar kinderen met een beperking konden weigeren. De beslissing over de mogelijkheid van het voorzien van educatie met redelijke aanpassingen ligt sindsdien bij het Centrum voor LeerlingenBegeleiding (CLB). Het CLB neemt in overleg met de ouders, het kind en de school in een Gemotiveerd Verslag een beslissing over de wenselijkheid en haalbaarheid van de schoolkeuze. Om deze scholieren voldoende te kunnen ondersteunen werd er geïnvesteerd in een zorgnetwerk en verschillende ondersteuners doorheen Vlaanderen. Daarnaast werd ook het buitengewone onderwijs hervormd, met onder meer de creatie van een nieuw type buitengewoon onderwijs, Type 9, gericht op kinderen met autisme zonder leerstoornis.
Veel mensen uit het schoolmilieu hadden bedenkingen bij het decreet. De extra zorg die kinderen nodig hebben in Buo, zorgt ervoor dat zulke leerlingen ongeveer drie keer meer ‘kosten’ dan een kind in een normale school. Het opnemen van kinderen met een beperking in een reguliere school werd dus vooral als een besparingsmaatregel begrepen. De meeste leerkrachten vreesden dat de zorg een te grote uitdaging zou zijn naast hun kennisoverdragende en pedagogische opdracht. Daarnaast rees de vraag op of dit het niveau van de klasgenoten niet ten slechte ging komen.
De investeringen voor onder andere het zorgondersteuningsnetwerk bleken al snel niet voldoende. De reguliere scholen en leerkrachten signaleerden dat er niet genoeg tijd of middelen waren om de juiste ondersteuning en zorg te voorzien. Ook administratief waren de scholen en ondersteunende instanties niet genoeg voorbereid, dat horen we van Sander Deroze (alias) medewerker bij CLB Westhoek – Ieper:
“Nieuw aan het M-decreet was het vereiste Gemotiveerd Verslag van ieder kind dat ondersteuning kreeg. Dit leidde tot een hoop administratie waarbij de CLB’s opeens twee tot drie procent van alle Vlaamse leerlingen moest screenen. Het belachelijke hieraan is dat de scholen een forfaitaire ondersteuning kregen voor de meeste types, ongeacht het aantal ondersteuningsvragen.”
Na de invoering in 2015 zagen we in de eerste drie schooljaren een daling, sindsdien merken we weer een stijging op in het aantal leerlingen dat naar het Buo gaat (zie Grafiek 2). Deze evolutie kan verklaard worden door verschillende aspecten. Zo zijn er in de eerste plaats veel ouders die ontgoocheld waren in het M-decreet. Zij ervaarden dat normale scholen ondanks hun inzet vaak niet genoeg zorg en aandacht konden besteden aan de specifieke noden van hun kinderen. Op een reguliere school is er nu eenmaal vaak geen aangepast busvervoer, logopedist of ergotherapeut aanwezig. Daarnaast zien we een opvallende stijging in autismediagnoses in België na het oprichten van de Type 9 school. De referentiecentra, zij die het gros van de diagnoseprogramma’s leiden voor mentale beperkingen, vertellen daarbij dat ze het gevoel hebben dat ouders sneller een diagnose zoals autisme gaan ‘zoeken’ dan voorheen. Dit zodat hun kind recht heeft op meer zorg. Al deze redenen leidden afgelopen 5 schooljaren tot een stijgend aantal leerlingen in het Buo.
Door de vroege signalen van zowel scholen als ouders, kondigde de Vlaamse regering al in 2019 aan dat het M-decreet vervangen zou worden. Het duurde echter tot 2023, onder andere door Covid-19 en interne onenigheid, alvorens een nieuw plan van aanpak werd voorgesteld: het Leersteundecreet [iii]. Met dit decreet wil de regering 36 Leersteuncentra inrichten. De Vlaamse overheid is namelijk van mening dat de kennis, expertise en middelen momenteel te verspreid zijn in Vlaanderen, waardoor deze niet toegankelijk is. Ook zullen de nieuwe zorgfuncties binnen de reguliere scholen zoals ondersteuners betere statuten krijgen. Maar ook in het Buo zelf zal fors geïnvesteerd worden. Het nut van de buitengewone scholen wordt benadrukt, met onder meer de oprichting van een nieuw type onderwijs voor hoogbegaafde kinderen. Vlaams minister van onderwijs Ben Weyts verklaarde: “Voor heel veel leerlingen is Buitengewoon onderwijs de beste oplossing”. Opnieuw gaan er echter stemmen op dat het nieuwe decreet alsnog niet zal voldoen aan de eisen om extra zorg te kunnen bieden. Ook administratief kan er nog veel gewonnen worden aan efficiëntie. Mijnheer Deroze vertelt ons:
“Er is geen groot verschil tussen beide decreten, het enige noemenswaardige verschil is dat de Ondersteuningsnetwerken nu gestructureerd zijn tot eigen entiteiten. Het grote fiasco is dat deze Leersteunscentra netgebonden zijn ingericht, in plaats van netoverschrijdend en lokaal [1]. Dus moeten de schoolbesturen van kleine netten beroep doen op hun kleine en verafgelegen Leersteuncentrum.
Concluderend kunnen we stellen dat het Leersteundecreet bepaalde tekortkomingen van het M-decreet probeert recht te zetten, al is het nog maar de vraag of dat zal lukken. Momenteel lijkt het eerder een voortzetting van het oude beleid, dan een nieuwe wind. Zo horen we Directeur Walgraeve van het Popelin Lyceum uit Merelbeke:
“Er is nu vooral meer structuur, of de effecten en werking verschillen is moeilijk te evalueren aangezien het beleid nieuw is. De basiszorg en verhoogde zorg komen nu ook effectief meer bij de school dan het CLB te liggen, wat eigenlijk al de bedoeling was tijdens het M-decreet.”
Het Leersteundecreet probeert naar mijn mening iets te veel op beide paarden te wedden. Zo wil men het Buo verder blijven afbouwen, maar investeert men tegelijkertijd in meer scholen en meer middelen voor het Buo. Men zet daarnaast wel in op meer zorgfaciliteiten voor reguliere scholen, maar niet genoeg, en zonder de uitgesproken ambitie om reële stappen te zetten richting inclusief onderwijs.
Bij het M-decreet werd (alvast in naam) voluit voor inclusie gekozen. Extra budget ging naar reguliere scholen. Het lijkt echter alsof de Vlaamse regering niet besefte wat voor structurele, educatieve en culturele aanpassingen inclusief onderwijs nodig had. Het beleid voelde overhaast en ondoordacht aan, zonder voldoende middelen. Dat zien we terug in de recentste cijfers van 2022 waar Vlaanderen nog steeds het minst inclusief onderwijs heeft voor mensen met een beperking in de Europese Unie (zie Kaart 1). Directeur Walgraeve getuigt:
“De grootste uitdagingen blijven infrastructuur, middelen en ondersteuning om te kunnen garanderen dat wij als school genoeg zorg kunnen voorzien. Vooral de vraag hoe ver we willen gaan in het ondersteunen moet eerlijk beantwoord durven worden. Niet elke leerling uit het Buo vindt nu eenmaal zijn of haar draai in het reguliere onderwijs, en daar moet ook ruimte voor zijn. Maar zonder een duidelijk beeld hierop is het moeilijk om gepast beleid en middelen te voorzien.”
CLB medewerker Deroze vertelt: “Het onderwijs in Vlaanderen doet alleen pro forma aan inclusie. Het is zeer segregerend georganiseerd en laat slechts een beperkte mate aan diversiteit toe. Veel leerlingen die afwijken van de norm worden naar speciaal onderwijs (Buo) gedraineerd.”
Het valt te betreuren dat de Vlaamse regering terug lijkt te keren op haar inclusieve aspiraties, nadat een ambitieus project in mijn ogen niet genoeg tijd, ruimte en middelen kreeg om te slagen. Dit alles wordt mooi samengevat in de boodschap van onderstaande betogende leerkracht (zie Foto 1).
Bronnen:
Belga (2023, 4 mei) Leersteundecreet moet gebreken M-decreet wegwerken. De Standaard. Geraadpleegd op https://www.standaard.be/cnt/dmf20230504_92646780
Bode, H., & Hirner, V. (2013). Children with learning disabilities and handicaps in inclusive schools or in special schools? The view of parents and professionals. Klinische Pediatrie, 225(2), 57-63
De Meulenaere, A. (2022). Doelmatigheidsbeleving en attitudes ten aanzien van inclusief onderwijs. Geraadpleegd op https://www.scriptiebank.be/sites/default/files/thesis/2022-09/Masterproef_inclusief_onderwijs.pdf
de Preter, J. (2023, 19 september). Waarom er nergens meer kinderen in het buitengewoon onderwijs zitten dan in Vlaanderen. Knack. Geraadpleegd op https://www.knack.be/nieuws/belgie/onderwijs/onderzoeker-beno-schraepen-de-meeste-kinderen-in-het-buitengewoon-onderwijs-horen-daar-niet-thuis/
Departement onderwijs & vorming (2017). Meta-evaluatie M-decreet. Geraadpleegd op https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/2021-07/Synthese%20tussentijdse%20evaluatie%20M-decreet.pdf
Departement onderwijs & vorming (2023). Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs 2022-2023. Geraadpleegd op https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/onderwijsstatistieken/statistisch-jaarboek/statistisch-jaarboek-van-het-vlaams-onderwijs-2022-2023
European Agency Statistics on Inclusive Education (2016). European Agency Statistics on Inclusive Education: 2016 Dataset Cross-Country Report. Geraadpleegd op https://www.european-agency.org/resources/publications/european-agency-statistics-inclusive-education-2016-dataset-cross-country
European Agency Statistics on Inclusive Education (2023). 2019/2020 School Year Dataset Cross-Country report. Geraadpleegd op https://www.european-agency.org/sites/default/files/EASIE_Cross-Country_Report_2019%E2%80%932020.docx
Fastenau, K. (2023, 1 september) “Geslaagd inclusief onderwijs vraagt grote stappen”. Klasse. Geraadpleegd op https://www.klasse.be/248883/inclusief-onderwijs-grote-stappen/
Grommen, S. (2021, 28 juni). “Extra ondersteuning voor leerlingen met speciale zorgnoden”: vaarwel M-decreet, welkom “Leersteundecreet”. VRT. Geraadpleegd op https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/06/28/nieuw-leersteundecreet-moet-m-decreet-doen-vergeten/
Grymonprez, S. (2019, 5 maart). Meer kinderen met autisme in buitengewoon onderwijs: ‘Kwaliteit van diagnose moet verbeteren’. De Standaard. Geraadpleegd op https://www.standaard.be/cnt/dmf20190304_04230135
Rekenhof (2019). M-decreet en de zorg in het gewoon onderwijs. Geraadpleegd op https://www.ccrek.be/docs/2019_13_MDecreet.pdf
Santens, T. (2022, 5 oktober). België heeft meeste leerlingen in buitengewoon onderwijs van heel Europa: hoe komt dat?. VRT. Geraadpleegd op https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/10/04/buitengewoon-onderwijs-cijfers/
Snaet, J. (2019, 26 augustus). M-decreet zondebok voor alle problemen in onderwijs. De Standaard. Geraadpleegd op https://www.standaard.be/cnt/dmf20190825_04574548
Spinoy, M. (2021). Van M-Decreet naar leersteundecreet: What’s in a name?. Geraadpleegd op https://kuleuven.limo.libis.be/discovery/fulldisplay?docid=lirias3624842&context=SearchWebhook&vid=32KUL_KUL:Lirias&lang=en&search_scope=lirias_profile&adaptor=SearchWebhook&tab=LIRIAS&query=any,contains,LIRIAS3624842&offset=0
Steunpunt Onderwijs Onderzoek (2019). Percepties van schoolteamleden uit het gewoon onderwijs over de implementatie van het M-Decreet, geïntegreerde zorg en inclusie. Geraadpleegd op https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?nr=12349
Van Landeghem, G. (2018). Sporen van het M-decreet in statistieken over het buitengewoon lager onderwijs: een interpretatie. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2018(1-2), 54-69.
Vancaeneghem, J. (2022, 12 juli). “Dit is niet de grote afschaffing van het M-decreet”: wat zal er dan wél veranderen in de klas?. Het Nieuwsblad. Geraadpleegd op https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20220711_96960500
Vanmarsenille, K. (2022, 3 september). We zijn nog steeds gebuisd voor inclusie: hoe moet het nu verder?. Gazet van Antwerpen. Geraadpleegd op https://www.gva.be/cnt/dmf20220902_93550973
[1] Scholen zijn deel van een netwerk verspreid over heel Vlaanderen, afhankelijk door wie ze worden ingericht.
[i] Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Verenidge Naties. 2006. Geraadpleegd op https://socialsecurity.belgium.be/sites/default/files/content/docs/nl/internationaal-actief/uncrpd/uncrpd-rechten-personen-handicap-nl.pdf
[ii] Decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Vlaamse Gemeenschap. 2014. Geraadpleegd op https://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/article_body.pl?language=nl&caller=summary&pub_date=14-08-28&numac=2014035613
[iii] Decreet over Leersteun. Vlaamse Gemeenschap. 2023. Geraadpleegd op https://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/api2.pl?lg=nl&pd=2023-08-02&numac=2023043429